مصاحبه نیویورکر با هاروکی موراکامی؛ گشتی در یک دنیای زیرزمینی - وبمستر وبلاگ

قهرمانان داستان های موراکامی در پی یافتن راهکار، اغلب راهی ماموریت های اکتشافی می شوند. راهی که آنها می روند در برخی موارد می تواند به موقعیتی آشنا، در برخی موارد دیگر نیز به نتایج عمیق و اساسی بینجامد. موراکامی در آثارش نشان داده که هم استاد تعلیق و هم استاد جامعه شناسی است. در پس زبان ساده وی اسراری عمیق نهفته است. او در داستان هایش درباره موجودات عجیب، ارواحی که در عالم پس از مرگ با یکدیگر ملاقات می نمایند و درباره افراد کوچکی که از تابلوهای نقاشی بیرون می آیند نوشته است. اغلب آثار او که تصویری رؤیاگونه از دنیا ارائه می دهند، در واقع تحقیقاتی هستند درباره ارتباطات گمشده. شخصیت های داستان های این نویسنده اغلب مانند افراد عادی در زمینه درک و شناخت یکدیگر، افرادی شکست خورده اند.

مصاحبه زیر بخشی از گفتگویی است که دبورا تریسمن در فستیوال نیویورکر در سال 2008 و سال 2018 با هاروکی موراکامی داشته و فوریه سال 2019 در نیویورکر به چاپ رسیده. موراکامی همواره از مجذوب کننده ترین سوژه ها برای مصاحبه نمایندگان بوده است. کسی که اعتقاد دارد اگر نویسنده برنامه ای از پیش داشته باشد و سرانجام داستانش را بداند نوشتن رمان دیگر مجذوب کننده نیست یا معتقد است هرچقدر که در زندگی عادی آدمی معمولی است، موقع نوشتن خاص یا حداقل عجیب است.

دبورا تریسمن: از آخرین مصاحبه مان تا الان چه اتفاقاتی را پشت سر گذاشته اید؟

هاروکی موراکامی: از آخرین مصاحبه مان ده سال می گذرد و اتفاقات مهم بسیاری در این ده سال افتاده است. برای مثال من ده سال پیرتر شده ام. خیلی مساله مهمی است، لااقل برای من. من روز به روز پیرتر می شوم و هرچه پیرتر می شوم به شیوه متفاوت تری از دوران جوانی نسبت به خودم فکر می کنم. این روزها، سعی می کنم جنتلمن باشم. همان طور که می دانید چندان راحت نیست که هم جنتلمن باشی و هم نویسنده. مثل این است که یک سیاستمدار کوشش کند اوباما یا ترامپ بگردد. ولی من یک تعریف از نویسنده جنتلمن دارم: اولاً درباره مالیاتی که پرداخت نموده است صحبت نمی نماید، ثانیاً درباره همسر یا دوست دختر قبلی اش نمی نویسد و ثالثاً درباره نوبل ادبیات فکر نمی نماید. پس دبورا لطفاً از من درباره این سه چیز نپرس، به دردسر می افتم.

می خواهم از آخرین کتاب و رمان نوتان، کشتن شوالیه دلیر آغاز کنم. کتاب در خصوص مردی است که همسرش او را ترک نموده است. او در خانه یک نقاش قدیمی به زندگیش سرانجام می دهد. به محض ورود به آن خانه، اتفاقات عجیبی رخ می دهد و برخی از آن ها ظاهراً از حفره ای در زمین پدید می آیند. این ایده رمان از کجا آمد؟

این کتاب، کتاب بزرگی است و نوشتن آن یک سال و نیم زمان برد، اما فقط با یک یا دو پاراگراف آغاز شد. من آن پاراگراف ها را نوشته و در کشوی میزم گذاشته بودم و آن ها را فراموش نموده بودم. سه یا شش ماه بعد این ایده به ذهنم رسید که می توانم آن یک یا دو پاراگراف را تبدیل به رمان کنم و آغاز به نوشتن کردم. هیچ برنامه ای نداشتم، هیچ زمان بندی ای نداشتم، هیچ خط داستانی ای نداشتم: فقط از همان یک یا دو پاراگراف آغاز به نوشتن کردم و ادامه دادم. داستان، من را تا سرانجام هدایت کرد. اگر شما برنامه ای داشته باشید و وقتی که آغاز می کنید سرانجام آن را بدانید، نوشتن آن رمان جالب نیست. یک نقاش قبل از اینکه نقاشیش را آغاز کند احتمالاً اسکچ هایی می کشد ولی من این کار را نمی کنم، یک بوم سفید و یک قلم مو وجود دارد و فقط تصویر اصلی را نقاشی می کنم.

یک شخصیت شوالیه در رمان وجود دارد که شکل آن از اپرای دون ژوان موتسارت برداشت شده است. چرا این ایده/شخصیت محور داستان است؟

من معمولاً کتاب هایم را با یک عنوان آغاز می کنم. در این مورد من عنوان کشتن شوالیه دلیر و اولین پاراگراف کتاب را داشتم و سردرگم بودم که چه نوع داستانی می توانم با آن ها بنویسم. چیزی تحت عنوان شوالیه (Commendatore) در ژاپن وجود ندارد، اما من احساس کردم عنوان بیگانه ای است و از این بیگانگی استقبال کردم.

اپرای دون ژوان برایتان مهم است؟

کاراکتر برایم خیلی مهم است. من عموماً از الگوها استفاده نمی کنم. در حرفه ام فقط یک بار از الگو برای یک شخصیت استفاده کردم، مرد بدی بود و دوستش نداشتم و می خواستم درباره اش بنویسم ولی فقط همان یک بار بود. همه شخصیت های دیگرِ کتاب هایم را از ابتدا و از صفر ساخته ام. وقتی که من یک شخصیت را می سازم، او به طور اتوماتیک حرکت می نماید و تمام کاری که من باید انجام دهم این است که حرکت کردن و صحبت کردن و کارهای او را تماشا کنم. من یک نویسنده ام و می نویسم، اما همزمان احساس می کنم که در حال خواندن یک کتاب جالب و هیجان انگیز هستم. به همین خاطر از نوشتن لذت می برم.

شخصیت اصلی کتاب، به اپرا و قطعات دیگر موسیقی گوش می دهد که شما در کتاب از آن ها نام برده اید. اغلب شخصیت های شما به گروه یا سبک خاصی از موسیقی گوش می دهند. آیا این که آن ها چه کسی هستند به شما در کارتان یاری می نماید؟

من وقتی در حال نوشتن هستم به موسیقی گوش می دهم، بنابراین موسیقی به طور طبیعی وارد نوشتنم می گردد. من خیلی به نوع موسیقی فکر نمی کنم اما موسیقی برای من مثل غذاست و به من برای نوشتن انرژی می دهد. به همین خاطر است که من اغلب در خصوص موسیقی می نویسم و بیشتر در خصوص موسیقی ای که دوست دارم می نویسم. برای سلامتم خوب است!

زمانی که گزیده ای از کشتن شوالیه دلیر در نیویورکر چاپ شد من از شما درباره عناصر غیرواقعی این اثر پرسیدم. شما گفتید: وقتی که من رمان می نویسم واقعیت و خیال با هم ترکیب می شوند. قصدم این نیست و آن را دنبال نمی کنم، ولی هر چه بیشتر سعی می کنم درباره واقعیت به صورت واقع گرایانه بنویسم، بیشتر دنیای غیرواقعی پملاقات می گردد. رمان برای من مثل یک مهمانی است، هرکس که بخواهد می تواند به آن بپیوندد و هر زمان که خواست می تواند آن را ترک کند. شما چگونه مردم را به این مهمانی دعوت می کنید؟

گاهی خوانندگان به من می گویند که یک دنیای غیرواقعی در اثر من وجود دارد، اما من نمی توانم همواره مرزی بین دنیای واقعی و غیرواقعی ببینم. در خیلی موارد آن ها ترکیب شده اند. من فکر می کنم در ژاپن دنیای دیگر خیلی به دنیای واقعی ما نزدیک است و اگر ما تصمیم بگیریم به سمت دیگر برویم خیلی سخت نیست، در حالی که در غرب، رفتن به دنیای دیگر راحت نیست. مثلاً در داستان های من اگر شما به ته چاه بروید دنیای دیگری است و لزوماً نمی گردد گفت تفاوتی بین این سمت با آن سمت است.

آن سمت دیگر معمولاً مکانی تاریک است؟

نه الزامًا. من فکر می کنم بیشتر با کنجکاوی ارتباط دارد. اگر دری وجود داشته باشد و شما بتوانید آن را باز کنید و به آن طرف بروید، شما این کار را می کنید. این فقط کنجکاوی است. داخل چه چیزی است؟ این همان کاری است که من هر روز می کنم. زمانی که در حال نوشتن رمان هستم 4 صبح بیدار می شوم، پشت میز می نشینم و آغاز به کار می کنم. این در دنیا واقعی اتفاق می افتد. قهوه واقعی می نوشم، ولی وقتی در حال نوشتن هستم جای دیگری می روم. در را باز می کنم، به آن جا وارد می شوم و چیزهایی را که در آن جا اتفاق می افتد می بینم. من نمی دانم این دنیا واقعی است یا غیرواقعی. هر چه بیشتر روی نوشتن تمرکز می کنم، انگار در یک زیرزمین پایین و پایین تر می روم. وقتی آن جا هستم با چیزهای عجیبی روبرو می شوم. اما آن موقع که آن ها را می بینم طبیعی به نظرم می رسند. و اگر آن جا تاریک باشد آن تاریکی به من هم سرایت می نماید و احتمالاً پیغامی دارد. سعی می کنم آن پیغام را بفهمم. پس به آن دنیا نگاه می کنم و آن چه را می بینم توصیف می کنم و بعد برمی گردم. برگشتن مهم است، اگر شما نتوانید برگردید ترسناک است. ولی من حرفه ای هستم و می توانم برگردم.

آن چیزها را با خودتان می آورید؟

نه ترسناک است. من همه چیز را همان جا رها می کنم. وقتی نمی نویسم یک آدم خیلی معمولی ام. من به روتین روزانه احترام می گذارم. صبح زود بیدار می شوم و شب ها ساعت 9 به رختخواب می روم. می دوم و شنا می کنم. من یک انسان معمولی ام. ولی وقتی در خیابان قدم می زنم و یک نفر می گوید: ببخشید آقای موراکامی خیلی از تماشا تان شاد شدم احساس بیگانگی می کنم. من آدم خاصی نیستم، چرا او از تماشام شاد است؟ ولی وقتی در حال نوشتن هستم فکر می کنم که خاص یا حداقل عجیب هستم.

شما چند بار این داستان را تعریف نموده اید که 40 سال پیش حین بازی بیسبال، تصادفاً به این فکر نموده اید که می توانید رمان بنویسید، با این که پیش از آن حتی سعی ننموده بودید که بنویسید. و در خاطرات خود نوشته اید: وقتی از دویدن حرف می زنم، از چه حرف می زنم: احساس کردم چیزی از آسمان پایین می آید و من آن را در دستانم گرفتم. آن چیز، توانایی نوشتن بود. فکر می کنید از کجا می آمد و اگر شما آدم معمولی ای هستید پس چرا به سمت شما آمد؟

یک نوع تجلی بود. در سال 1978 وقتی من 29 ساله بودم برای تماشای بازی تیم محبوبم به استادیوم رفته بودم. مشغول تماشای بازی بودم که یک آن احساس کردم می توانم بنویسم. شاید خیلی نوشیده بودم. قبل از آن من هرگز چیزی ننوشته بودم، یک کلاب جَز داشتم و ساندویچ درست می کردم. ولی بعد از آن بازی به یک فروشگاه لوازم التحریر رفتم و لوازمی را خریدم و آغاز به نوشتن کردم و نویسنده شدم.

چهل سال می گذرد. در این مدت نوشتن برای تان چه تغییری نموده است؟

من خیلی عوض شده ام. زمانی که نوشتن را آغاز کردم نمی دانستم چگونه بنویسم و به شیوه عجیبی می نوشتم ولی مردم آن را واقعاً دوست داشتند. الان کتاب اولم به آواز باد گوش بسپار برایم کم اهمیت شده، خیلی زود بود که کتاب منتشر کنم. سال ها قبل در توکیو در قطار نشسته بودم و مشغول مطالعه بودم و یک دختر زیبا سمت من آمد و گفت: شما آقای موراکامی هستید؟ بله من آقای موراکامی هستم من یکی از طرفدارهای کتاب های شما هستم خیلی از شما متشکرم من همه کتاب های شما را خوانده ام و همه آن ها را دوست دارم، ولی اولین کتاب شما را بیشتر از همه دوست دارم و فکر می کنم برترین کتاب شما است، شما افت کردید.

من به انتقاد عادت دارم ولی با او موافق نیستم. من فکر می کنم بهتر شده ام. چهل سال سعی کردم که بهتر شوم و فکر می کنم که شده ام. آن دختر من را یاد یک نوازنده جَز می اندازد که اسمش جین کوییل بود. او نوازنده ساکسیفون بود و مثل هر ساکسیفونیست دیگری تحت تاثیر چارلی پارکر بود. یک شب او در یک کلاب جز در نیویورک اجرا می کرد و وقتی استیج را ترک کرد مردی به سمت او رفت و گفت: هی! همه کاری که تو می کنی این است که ادای چارلی پارکر را درمی آوری و مثل او می نوازی جین ساکسیفونش را به آن مرد داد و گفت: بفرما. بیا تو شبیه چارلی پارکر بزن.

این داستان سه نکته دارد: یک، نقد دیگران راحت است. دو، خلق یک اثر اوریجینال سخت است. سه، ولی فرد مجبور است این کار را انجام دهد. من چهل سال است این کار را انجام می دهم و شغل من است. مثل کسی که کاری را که مجبور است انجام می دهد. مثل کسی که مالیات جمع می نماید. پس اگر کسی به من سخت بگیرد سازم را به او می دهم و می گویم: بستان، بزن.

شما گفتید که موضوع دو کتاب اولی که نوشته بودید، بسیار ساده بودند و پس از آن قدری پیچیده تر نوشتید و فهم کتاب های بعدی تان برای مخاطبان سخت تر شد. با چه چالشی دست به گریبان هستید؟

زمانی که من این دو کتاب اول خود به آواز باد گوش بسپار و پین بال را نوشتم به نظرم نوشتن آسان آمد، اما من از کتاب هایی که نوشته بودم احساس رضایت نمی کردم. هنوز هم از آنها راضی نیستم. پس از آنکه این دو کتاب اول را نوشتم، جاه طلب تر شدم و در ادامه کتاب تعقیب گوسفند وحشی را نوشتم که نخستین رمان طولانی من محسوب می گردد. نگارش این کتاب 3یا 4سال زمان برد و من برای شکوفایی در نویسندگی همانگونه که به طور کنایی و داستانی در این کتاب مطرح کردم بایدحفره ای می نمایدم تا به سرچشمه می رسیدم. بنابراین کتاب در تعقیب گوسفند وحشی را نقطه سرآغاز فعالیت خود در عرصه نویسندگی می دانم. 3سال آغازین نویسندگی ام همزمان به عنوان صاحب باشگاه موسیقی نیز کار می کردم. کارم در ساعت 2بعد از نیمه شب تمام می شد و سپس روی میز آشپزخانه به نوشتن کتاب می پرداختم. این اندازه کار برایم خیلی سنگین بود. پس از نگارش دو کتاب اول تصمیم گرفتم باشگاه موسیقی را بفروشم و به طور کامل زمان خود را به نگارش کتاب اختصاص دهم.

آیا تا به حال روزی بوده که شما هیچ ایده ای برای نوشتن نداشته اید؟ نشسته اید و نتوانسته اید چیزی بنویسید؟

من تا به حال این تجربه را نداشته ام. وقتی که پشت میز می نشینم می دانم چه اتفاقی قرار است بیفتد. اگر ندانم یا نخواهم چیزی بنویسم، نمی نویسم. مجلات همواره از من می خواهند که چیزی بنویسم و من همواره پاسخ منفی می دهم. من زمانی که دوست داشته باشم، چیزی که دوست داشته باشم و به شیوه ای که دوست داشته باشم را می نویسم.

چند سال پیش به من گفتید وقتی روی یک رمان کار می کنید فهرستی از اید ه ها یا عبارات برای وقتی که رمان را تمام کردید و آغاز به نوشتن داستان هایتان کردید دارید، مثل: یک میمون سخنگو یا مردی که در راه پله ناپدید می گردد و گفتید هر داستان باید دو یا سه مورد از فهرست را داشته باشد همواره به این روش کار می کنید؟

این زمانی بود که همزمان شش داستان نوشتم و این کلمات کلیدی به من یاری می کردند. برای رمان به آن ها نیازی نیست. قانون من این است که هر بار یک چیز نو را امتحان کنم. اغلب کتاب های اولم را از زبان اول شخص نوشته ام. در 1Q84 سه شخصیت سوم شخص نوشتم. بیشتر اوقات راوی من و شخصیت اصلیم کسی است که می توانستم باشم ولی نیستم. یک جور آلترناتیو خودم. من در زندگی خودم هستم و نمی توانم کس دیگری باشم ولی در داستان می توانم هر کسی باشم. می توانم پایم را در کفش کس دیگری بکنم. شاید بگردد گفت یک نوع روان درمانی است. اگر نویسنده باشید، ثابت نیستید و این امکان را دارید که هر کس دیگری هم باشید.

شما یک بار گفتید رویای زندگی تان نشستن ته یک چاه است. شما چندین کاراکتر دارید که دقیقاً همین کار را انجام می دهند. در کشتن شوالیه دلاور یک شخصیت وجود دارد که این کار را می نماید. چرا؟

من چاه ها را خیلی دوست دارم. من یخچال ها را دوست دارم. من فیل ها را دوست دارم. خیلی چیزها هست که من دوست دارم. وقتی که من در خصوص چیزی که دوست دارم می نویسم شاد هستم. وقتی بچه بودم یک چاه در خانه ما بود و من همواره به داخل آن نگاه می کردم و تخیل من رشد می کرد. ریموند کارور یک داستان کوتاه درباره افتادن ته یک چاه خشک دارد که من آن داستان را خیلی دوست دارم.

شما پایین رفتن در چاه را ترجیح می دهید یا بالا آمدن؟

مردم اغلب می گویند این یک استعاره برای ناخودآگاه است. اما من خیلی به دنیای زیرزمینی علاقه دارم.

شما چند سال پیش در مصاحبه Paris Review گفتید که نیروی محرکه داستان هایتان از دست دادن و جستجو کردن و یافتن است. هنوز هم همین طور است؟

بله. این یکی از موضوعات اصلی داستان های من است: از دست دادن چیزی، جستجوی آن و یافتنش. شخصیتهای من اغلب در جستجوی چیزی هستند که گم شده است. گاهی یک دختر، گاهی یک دلیل و گاهی یک هدف است. با این که آن ها در جستجوی یک چیز مهم و بحرانی گمشده هستند، ولی وقتی آن را می یابند دچار نوعی ناامیدی می شوند. نمی دانم چرا! ولی این یک موتیف در داستان من است: جستجوی چیزی و یافتن آن، با این وجود سرانجام خوشی نیست.

رمان های شما معمولاً حول یک معما می چرخند و گاهی این معما را حل می کنید و گاهی آن را حل نشده باقی می گذارید. آیا به این دلیل است که شما دوست دارید مسائل را برای خواننده باز بگذارید یا چون همواره از راه چاره خودتان مطمئن نیستید؟

زمانی که من یک کتاب داستان را منتشر می کنم برخی از دوستان با من تماس می گیرند و می پرسند: بعدش چه می گردد؟ من می گویم: سرانجامش همین بود. ولی مردم انتظار دنباله دارند. بعد از این که من 1Q84 را چاپ کردم در خصوص این که بعدش چه اتفاق هایی می افتد خیلی چیزها به ذهنم رسید و می توانستم دنباله آن را بنویسم ولی این کار را نکردم. فکر کردم ممکن است مثل پارک ژوراسیک 4 و جان سخت 8 باشد. آن داستان را در ذهنم نگه داشته ام و از آن لذت می برم.

آیا سبک نوشتن تان در ترجمه خودش را نشان می دهد؟

بله. نمی دانم چرا ولی وقتی کتاب هایم را به انگلیسی می خوانم حس می کنم خودم هستم. ریتم و سبک نثر تقریباً همان است.

آیا متوجه رد چیزهایی که از نویسندگان دیگر یاد گرفته اید در نوشته هایتان می شوید؟

به نظرم تاثیر دارد. وقتی که من آغاز به نوشتن کردم هدایت نداشتم، معلمی نداشتم، همکاران و دوستان ادبی نداشتم. فقط خودم را داشتم و خیلی چیزها را از کتاب ها آموختم. وقتی بچه بودم کتاب خواندن را دوست داشتم چون تک فرزند بودم و خواهر و برادری نداشتم. کتاب ها و گربه ها و موزیک را داشتم. در نوجوانی رمان های روسی را دوست داشتم: تولستوی و داستایفسکی. و هر آن چه از این کتاب ها آموختم پایدارتر و بهتر بود. در دانشگاه هم کلاسی های زیادی داشتم که می خواستند نویسنده بشوند ولی من فکر نمی کردم که استعداد نویسندگی داشته باشم و یک کلاب جز راه اندازی کردم و موسیقی حرفه من شد.

یک بخش از کتاب کشتن شوالیه دلیر را می خواهم نقل کنم:

شوالیه به ریشش طوری دست می کشید که گویی در حال به خاطر آوردن چیزی است. او گفت: فرانتس کافکا شیفته شیب بود. او به انواع شیب کشش داشت و عاشق تماشای خانه هایی بود که در دامنه ساخته شده اند. ساعت ها کنار خیابان می نشست و به خانه های ساخته شده در شیب خیره می شد و هرگز از این کار خسته نمی شد. آیا شما این قضیه کافکا و شیب را می دانستید؟ پاسخ دادم: نه، نمی دانستم. من اصلا از آن چیزی نشنیده بودم. اما آیا دانستن این مساله باعث می گردد ارزش آثارش را بیشتر بشناسیم؟

اگر ما عادات عجیب و غریب شما را بدانیم (مثلا علاقه شما به تماشای دامنه ها) به ما یاری می نماید که ارزش اثرتان را بهتر بشناسیم؟

فرانتس کافکا دامنه ها را دوست داشت: این دروغ است و این را من ساخته ام. خوشتان آمده؟ خیلی محتمل است که فرانتس کافکا دامنه ها را دوست داشته باشد.

این که داستان است و شما آن را ساخته اید. ولی اگر واقعی باشد چه؟ مثلاً ما می دانیم شما عاشق گربه ها هستید، این باعث می گردد که اثر شما را بهتر بفهمیم؟

از همسرم بپرسید.

آیا او چون شما را می شناسد، آثار شما را هم بهتر [از ماها] می شناسد؟

نمی دانم. او می گوید من نویسنده محبوبش نیستم. اما همواره با جدیت از کار من انتقاد می نماید. او خواننده اول من است، وقتی کارم تمام می گردد، نسخه دست نویس را به همسرم می دهم، آن را می خواند و با دویست تا یادداشت برمی گرداند. من از یادداشت متنفرم. می گوید: باید این قسمت ها را دوباره بنویسی.

وقتی او می گوید بازنویسی کنید شما این کار را می کنید؟

بله. و بعد دوباره آن را می خواند و با صد یادداشت دیگر برمی گرداند. باز خوب است که یادداشت ها کمتر می شوند!

منبع: The New Yorker