چگونگی شکل گیری و پیشینه نقاشی صف سلام فتحعلی شاه آنالیز شد - وبمستر وبلاگ

علی اصغر میرزایی مهر و کیانوش معتقدی در نشستی که با حضور جمعی از پژوهشگران و هنر دوستان برگزار گردید، به آنالیز ویژگی های تابلوهای صف سلام و پیشینه تاریخی آن پرداختند.

کیانوش معتقدی، پژوهشگر در این نشست گفت: تا پیش از قاجار پدیده ای به نام تابلوهای صف سلام نداشتیم و از دوره فتحعلی شاه شکل گرفت. او در شیراز تحت تأثیر نقاشی ها قرار می گیرد و با آمدن به تهران، هنرمندان را از سراسر کشور جهت انجام کار هنری دعوت می نماید.

وی با بیان اینکه تحولات تصویری ایران در این دوره بسیار مهم است و روایت تازه ای از تصویر شاهانه شکل می گیرد، شرح داد: مهمترین تم در هنر آن دوره باستان گرایی است و با ایده هنری فتحعلی شاه تحولی در هنرهای ایرانی شکل می گیرد و در واقع فتحعلی شاه هم فرمانروای یک سرزمین اسلامی است و هم خود را به دوران باستان متصل می نماید.

وی از ویژگی های هنری دوران قاجار را شکل گیری الگوهای سلطنتی در آتلیه و کارگاه ها و بازفراوری آن در فضاهای عمومی مطرح نمود و گفت: به نظر می رسد هنرمندان قاجار به خصوص عبدالله خان که ایده تابلوهای صف سلام از او است از المان های باستانی استفاده می نمایند.

این پژوهشگر ادامه داد: نوع نگاه حک نقوش بر سنگ، ایده ای برای هنرمندان قاجار جهت فراوری آثار نقش برجسته است و در دوره قاجار ایده نقش برجسته ساسانی ها احیا می گردد. در این دوران نقاشان از مکانیزم تصویری نقش برجسته های ساسانی جهت فراوری آثار هنری استفاده می کردند.

وی ضمن نمایش تصاویری از چند نمونه تابلو صف سلام که در دوران قاجار خلق شده اند و بیان ویژگی این آثار اضافه کرد: صف سلام تصویری از هرم قدرت است که فتحعلی شاه قدرت خود و شاهزادگانش را به تصویر می کشیده است.

معتقدی با اشاره به ویژگی های قطعاتی از تابلو صف سلام که در مجموعه نیاوران موجود است، گفت: دو قطعه از تابلو صف سلام موجود در کاخ صاحبقرانیه به مکتب عبدالله خان مرتبط است و دارای چیدمانی نو و سه گروهه است.

وی ادامه داد: این صف سلام از اساس روی بوم اجرا شده، بر خلاف بقیه که بر روی گچ اجرا شده بودند.

این پژوهشگر با بیان اینکه این صف سلام می تواند در خاتمه دوره فتحعلی شاه خلق شده باشد و دارای چند ویژگی است، شرح داد: نخستین ویژگی تابلو این است که سه نسل از یک خانواده در آن دیده می گردد؛ نقش بستن شاهزاده های با تاج در ردیف بالا و شاهزاده های با کلاه و دستار بر سر، در ردیف های بعدی دیگر ویژگی این تابلو است که در مقایسه با نمونه های موجود در قم و موزه نگارستان معین می گردد که شکل تاج های تمامی آثار مشابه هستند.

وی ادامه داد: فرم صورت شاهزاده های نمونه موجود در کاخ صاحبقرانیه در دیگر نمونه ها نیز بازفراوری شده است و شکل دست ها در این اثر در نمونه های اولیه عبدالله خان دیده می گردد. در واقع تمام تزئینات این تابلو بازفراوری آثاری است که به وسیله عبدالله خان کشیده شده اند.

معتقدی توضیح داد: با توجه به این ویژگی ها و جزئیات موجود در اثر میتوان گفت که احتمالاً خود عبدالله خان (با یاری شاگردانش) خالق آن است و احتمالاً این اثر برای نصب در یکی از کاخ هایی که خارج از تهران برای فتحعلی شاه یا بچه ها و نوادگانش بوده است، سفارش داده شده باشد.

در ادامه دکتر علی اصغر میرزایی مهر، پژوهشگر با بیان اینکه برخی از تابلوهای نقاشی الگوی تصویری برای آثار بعد خود می شوند، گفت: تا قبل از عبدالله خان آثار صف سلام نداربم و او یک شاهکار هنری خلق و خودش چندبار این اثر را بازفراوری و شاگردانش نیز ادامه دادند و کار عبدالله خان و نوع چیدمان و المان های اثرش الگویی برای دیگر هنرمندان شد.

وی ادامه داد: انتخاب عبدالله خان برای کشیدن نقاشی صف سلام بسیار هوشمندانه بوده است؛ چرا که او معمارباشی و نقاش باشی بوده و رابطه بصری این تابلو نقاشی را فقط آن معمار میتوانسته محاسبه و اثر بی نظیری خلق کند و نقاشان دیگر هیچکدام معمار باشی نبوده اند.

میرزایی مهر فتحعلی شاه را هنرمند، هنردوست و حامی هنرمندان دانست که در هنر نوآوری به وجود آورده است.

وی شرح داد: عبدالله خان بعد از خلق تابلو صف سلام، خودش هم گویی به آن علاقمند شده و تا خاتمه عمر از الگوی آن در خلق سایر آثار استفاده نموده است و تعداد 70 تابلو صف سلام که شجره نامه قاجار در آن است شناسایی شد.

این پژوهشگر ادامه داد: عبدالله خان در تابلوهای صف سلام 118 پیکره می کشیده که 12 شاهزاده همچنین شاه در قسمت مرکزی نقش بسته و بزرگان مملکت و سفیران کشورهای شرق و غرب نیز در آن حضور دارند.

او اضافه کرد: صف سلام ها در دو گروه خلق شده اند؛ گروه اول شاه در مرکز و شاهزاده ها تکرار و بزرگان مملکت و سفیران کشورهای شرق و غرب در آن حضور دارند. گروه دوم نیز شاهزادگانی هستند که مرتبط با استان یا شهر و یا نسل دوم بچه ها فراوان فتحعلی شاه بوده اند.

این استاد دانشگاه توضیح داد: درواقع این دو گروه شامل صف سلام هایی که بازفراوری شخصیت های صف سلام تهران هستند و صف سلام هایی که شخصیت های مطرح و شاه در آن نیستند، می شوند.

این پژوهشگر با بیان اینکه ساختار صف سلام نماد و الگویی برای هنرمندان می گردد، گفت: صف سلام در شرایط و مکان بسیار درستی انتخاب و اجرا شد و پس از آن صدها نمونه از روی آن خلق شد.

وی گفت: در دوره فتحعلی شاه بسیاری از آثار هنری جهت صادرات به کشورهای دیگر خلق می شدند و در واقع در دورانی که چاپ و دوربین نیست، آثاری جهت نمایش شکوه ایران فراوری می گردد و به نوعی در این آثار برندسازی هم انجام می گیرد، همانند ریش بسیار بلند فتحعلی شاه و تاج ها و غیره.

براساس این گزارش، همزمان با این نشست تابلو صف سلام محفوظ در کاخ موزه صاحبقرانیه، در تالار آبی نیاوران در معرض دید علاقمندان و حاضران در نشست نهاده شد.